مقاله امپراتوری هخامنشیان

امپراتوری هخامنشیان یکی از بزرگترین سلسله ها در کشور ایران می باشد. همچنین طرفداران زیادی در کشور ما دارد و مطالعه های زیادی درباره این دوره انجام می دهند که البته علاقه مندان خارج از کشور نیز برای فهمیدن چیزهایی از این سلسله هستند. کتاب های زیادی برای شناخت سلسله هخامنشی نوشته شده است که مورد توجه همگان قرار گرفت. پادشاهان بزرگی همچون کوروش بزرگ و داریوش و خشایارشا و … در این امپراتوری سلطنت می کردند. تخت جمشید که سالانه توریست های فراوانی رو به سوی خود جذب می کند یکی از بنایای تاریخی از این شاهنشاهی هخامنشی است. مقاله امپراتوری هخامنشیان را از سری مقالات تاریخی تدارک دیده ایم که امیدواریم شما عزیزان از مطالعه این مطلب نهایت استفاده و همین طور لذت را ببرید. نام پادشاهان هخامنش، وضع اجتماعی و اقتصادی، تمدن و فرهنگ در این دوره، پایتخت هخامنشیان، خط و زبان در این امپراتوری، هنر و دین در این دوره از سر خط های مهم از این مقاله است.

آشنایی با سلسله و امپراتوری هخامنشیان

امپراتوری هخامنشیان نخستین و بزرگترین امپراتوری یا شاهنشاهی ایران بود. پس از ایشان دودمان های پارتی و ساسانی بر این کشور فرمانروایی داشتند که معاصر امپراتوری روم و با آن در نبرد دائمی بودند و دولت های مهمی همچون هندوستان و چین نیز در همسایگی شرقی آن ها قرار داشتند. در دوره هخامنشی، بر خلاف دو سلسله بعدی، هیچ کشوری نمی توانست با قدرت این سلسله رقابت کند. نام سلسله هخامنشی از مؤسس یا سردودمان این سلسله به نام هخامنش گرفته شده است که دودمان پارسی او حدود دو قرن بر این امپراتوری فرمانروایی داشتند.

تشکیل این سلسله از حدود سال 550 ق.م با فتوحات بزرگ کورش دوم یا کورش کبیر (559 – 530 ق.م) و کمبوجیه دوم (530 – 522 ق.م) آغاز شد و بین سال های 334 و 323 ق.م با فتح ایران و سرزمین های زیر فرمانروایی هخامنشیان به دست اسکندر به پایان رسید. این شاهنشاهی بزرگ ترین امپراتوری جهان تا آن زمان بود و قلمرو آن از هلسپون «داردانل» تا شمال هندوستان را در بر می گرفت. بیشتر دوره حکومت هخامنشیان کشور مصر را نیز شامل می شد و مرز های آن به آسیای مرکزی تا قزاقزستان امروزی رسید.

ایرانیان دوره هخامنشی به شکل آغازین زبان پارسی جدیدی به نام «پارسی باستان» سخن می گفتند که از خانواده زیان های هند و اروپایی است. متون نوشته شده به زبان پارسی باستان به خط میخی شکلی هستند که به کلی با خط میخی اکدی فرق دارد. این خط در آغاز قرن نوزدهم شناسایی و رمزگشایی شد. پیشرفت بزرگ در این زمینه مرهون کوشش های هِنری راولینسون است که توانست با دشواری زیاد سنگ نبشته بسیار طولانی ای را که بر تخته سنگ عظیم و بلندی بر جاده اصلی اکباتان (همدان امروزی) در بیستون حک شده است بخواند. این سنگ نبشته پارسی باستان متنی همراه با نقش برجسته است و به داریوش یکم تعلق دارد و شرح جزئیات حوادث مربوط به جلوس او بر تخت پادشاهی را در اختیار ما قرار می دهد. البته کتیبه بیستون یک استثناست : مطالب نوشته شده به زبان پارسی باستان عمدتاً به سنگ نبشته های یادمانی محدود می شوند و بیشتر به قدرت تغییرناپذیر شاهنشاهی ایران اشاره دارند و بنابراین، درباره امپراتوری هخامنشیان که پژوهندگان اصولاً امیدوار به شناسایی آن از این طریق هستند اطلاعات اندکی در اختیار می گذارند. رویدادهای سیاسی، تغییرات تاریخی و ساختارهای اداری (به استثنای بیستون) در آن ها گزارش نشده اند . این محدودیت متون پارسی باستان با این واقعیت ارتباط دارد که خط پارسی باستان احتمالاً اختراعی بوده که به فرمان خانواده سلطنتی صورت گرفته و هدف از آن این بوده است که بیننده را تحت تأثیر قرار دهد و خط یگانه ای برای زبان پارسی فراهم شود که جلوه ای از شاهنشاهی ایران باشد.

باستان شناسان همه مناطق امپراتوری هخامنشیان را کاوش نکرده اند. مکان های عمده حفاری و مطالعه شده در مورد دوره هخامنشی مراکز بزرگ سلطنتی این سلسله در ایران هستند. همچون پاسارگاد، تخت جمشید، شوش و گورهای سنگی (در نقش رستم و تخت جمشید). اما اخیراً به مکان هایی که مدت طولانی تحت تسلط هخامنشیان قرار داشته اند مانند سارد در لیدی و مستعمرات هخامنشی در سواحل شرقی مدیرترانه و آسیای مرکزی توجه بیشتری شده است. بسیاری از مکان هایی که به عنوان مراکز مهم دوره هخامنشی شهرت دارند اکنون به وسیله شهرهای مدرن و وسیع پوشیده شده اند و این امر، حفاری را بسیار دشوار می سازد.

بنیان گذار شاهنشاهی ایران کوروش پارسی بود. از روی «منشور کوروش» می دانیم که او از اخلاف شاهان محلی به شمار می رفت که تا سه نسل بر قلمرو شاهی کوچک پارس حکومت کرده بودند و اولین آن ها تئیس پس شاه بود. به گواهی نویسندگان بعدی یونان ، منطقه پارس از کشورهای تابعه و وابسته مادها بوده است، اما هیچ مدرک قدیمی تری در اثبات این نظر وجود ندارد.

تاریخچه سلسله هخامنشی

گرچه مدارک ما از تاریخ ایران هرگز کامل نشده است، منابعی که از سی سال نخست امپراتوری هخامنشیان در دست داریم امکان می دهند که جریان رویداد های عمده را در سطحی گسترده پی بگیریم و مطالبی در مورد سیاست و خط مشی امپراتوری استنتاج کنیم. داریوش پس از شرح موفقیت خود در سرکوب شورش هایی که علیه او صورت گرفت به طور خلاصه به توصیف دو لشکر کشی می پردازد که در سال های دوم و سوم سلطنتش به عیلام و سرزمین اسکیت های آسیای مرکزی انجام داد. امام این متن بعداً شکسته شده است و از این جا به بعد متون پارسی بیشتری که درباره تاریخ نظامی اطلاعاتی در اختیار ما قرار دهد در دست نداریم. فقط تعداد اندکی رویدادنامه از سال های 538 تا 321 ق.م در بابل حفظ شده و غیر از آن ها فقط یک قطعه سنگ نبشته مربوط به چهاردهمین سال سلطنت اردشیر سوم باقی مانده است که احتمالاً به دوران فتح اسکندر تعلق دارد. یادداشت های روزانه ستاره شناسان به زبان بابلی نیز فقط پاره ای اطلاعات جدا از هم و بی ارتباط با یکدیگر در مورد این دوره به دست می دهند که فهم آن ها آسان نیست. بنابراین، راهنمای اصلی و غالباً یگانه رویدادهای این دوره، تاریخ نگاری های یونانیان و کتاب عهد عتیق است که آن ها نیز بینشی جزئی ارائه می دهند چون به طور کلی نگرش هایی محدود دارند. البته در مورد تاریخ روابط ایران و یونان در اژه و غری آسیاس صغیر وضعیت بهتر است و می توانیم تا حدی مطالب مربوط به سیاست ایران در سواحل شرقی مدیترانه و مصر را در کنار هم قرار دهیم. اما در مورد بقیه جاها نکته ای وجود ندارد.

ساختار شاهنشاهی هخامنش

شاهنشاهی هخامنشی سرزمین های گسترده و گوناگونی را در بر می گرفت که به رغم شورش های داخلی، بروز ناآرامی های پی در پی در مرزها، تلاش های جدایی طلبانه ، مسائل مربوط به جانشینی و شاه کشی، تقریباً توانست به مدت دویست سال استوارانه دوام آورد. پس در واقع سئوال اصلی این است که امپراتوری هخامنشیان چگونه توانست موفق باشد؟ در این زمینه دو نکته بنیادی وجود دارد: نخست این که پس از وقوع بحران شدید، وقتی داریوش یکم توانست با توسل به زور و خشونت تخت پادشاهی را به چنگ آورد، خاندان هخامنشی هرگز تسلط انحصاری خود بر تخت سلطنت را از دست نداد. ثانیاً در زمان سلطنت داریوش یکم و خشایارشا، این امپراتوری به پختگی و ثبات دست یافت. از آن پس شورش های ملی گرایانه به ندرت روس می دادند. و هدف از آن ها بیشتر این بود که چه کسی قدرت را در شاهنشاهی در اختیار داشته و شاه باشد نه این که دولت های جداگانه و حدایی طلبی پدید آیند. همچنین از زمان خشایارشا به بعد توسعه ارضی بیشتری در امپراتوری مورد نظر پادشاهان نبود. تلاش ها بیشتر در جهت استواری و تحکیم نظام زمامداری از طریق عقلایی کردن نظام ایالتی و یکپارجه سازی امر مالیات و خراج ستانی و نحوه حسابداری آن بود.

آیین های پادشاهی هخامنشیان

چنان که در متون تکرار شده است، شاه شخصی جدا و متفاوت از سایر مردم بود. تبدیل یک انسان فانی و عادی به شاه چگونه روی می داد؟ وارث تاج و تخت چگونه برگزیده می شد؟ پس از مرگ شاه چه روی می داد؟ منزلت یکتای شاه چگونه مشخص می شد؟

عنصری که در مشروعیت شاه اهمیت نخست را داشت، تبار او بود. از زمان داریوش یکم به بعد، شاهان ایران تبارنامه خود را مشخص می کردند و بر این که تبار خود را از طرف پدر به هخامنش برسانند مصر بودند. بنابراین، شاه آینده به طور طبیعی از گروه خانواده همبسته ای برگزیده می شد و همگان پذیرفته بودند که شاه کنونی در انتخاب جانشین خود صلاحیت کامل دارد، این نکته از سنگ نبشته خشایارشا که از تخت جمشید به دست آمده به خوبی پیداست.